Jezioro Gopło zaznaczane było na najstarszych mapach, w tym na mapie Ptolemeusza. Zasila je swymi wodami Noteć, która dawniej była królową rzek i świętą rzeką, gdyż jej wylewy były dla okolicznych mieszkańców dobrodziejstwem, niczym wylewy Nilu. Noteć święta rzeka rzeki Inowrocław Bydgoszcz Toruń Gniezno, Poznań Kujawy

Autor: Adam Lech Janowski © 2017.

***

Lake Gopło was marked on ancient maps, including a map of Ptolemy. It was supplied by the water of Noteć, which formerly was the queen of the rivers and sacred river as its flooding was a boon for the locals, like flooding of the Nile.

***

Strumień Panna Południowa w Wylatowie, dopływ Panny, dopływ Noteci Zachodniej, dopływ Noteci (fot. A. L. Janowski).

Wpierw wody spływające z lodowca uformowały Pradolinę Noteci (Toruńsko-Eberswaldzką) i wszystkie wody płynęły na zachód – w kierunku dzisiejszego Hamburga, łącząc się z po drodze z Wartą, Odrą i Łabą. Gopło z kolei łączyło się z tą pradoliną na północy, a na południu z kolei z Pradoliną Warszawsko-Berlińską, a zatem z dzisiejszą Wartą. Na wschodzie to Wielkie Jezioro, łączyło się z dzisiejszą Wisłą, dawniej zwaną Wandalą – Trzema Dolinami: Parchańską, Bachorza i Głuszańską – Zatokami Polskiego Morza – “Mare Polonorum”, wrzynającymi się kilkadziesiąt kilometrów wgłąb ziemi. Gopło zasilane było wodami licznych rzek i strumieni m.in. od zachodu – rzeczką Rechtą i Smiernią i jej dopływem – Sławką, w końcu Notecią Zachodnią, zwaną Kwieciszewicą lub Nocią z jej dopływami Panną i Panną Południową, od południa – Wartą i Notecią Wschodnią, od wschodu – Wisłą poprzez Bachorze, Rzeczycę i Kiciną, od północy Tążyną i Smyrnią. Jego wody spokojnie i naturalnie odpływały do Morza Północnego nieopodal Półwyspu Jutlandzkiego, z którym przez ponad tysiąc lat tą wodną drogą prowadzona była wymiana handlowa Kujaw.

Niemal cały teren Kujaw był zalany lub podmokły za wyjątkiem terenów wysoczyznowych i wyniesień, gdzie już dziesięć tysięcy lat temu osiedlali się pierwsi mieszkańcy Kujaw.

Na terenie powiatu inowrocławskiego w Modliborzycach w dolinie rzeki Tążyny, odnaleziono najstarsze szczątki ludzkie przedstawicieli kultury ceramiki sznurowej z 3300 r. p.n.e. W tym samym czasie powstały istniejące do dziś długie grobowce kujawskie kultury amfor lejkowatych, zwane “polskimi piramidami”, które liczyły dawniej nawet do 150 metrów długości. Na jednym z nich w Wietrzychowicach, w powiecie włocławskim, kilka kilometrów od źródeł Noteci w Bogołomii i rzeczki Zgłowiączki odkryto totemy wodne, gdyż czczony był tam kult akwatyczny. W miejscowości Dobre w powiecie radziejowskim, 9 km od wsi Papros, jeszcze przed epoką brązu powstała kultura Dobre, protoplasta kultury iwieńskiej.

Z tego miejsca pochodzą jeszcze starsze artefakty protoneolitycznej kultury kaukasko-nadczarnomorskiej z VI tysiąclecia przed naszą erą. To ona doprowadziła do powstania tutaj w IV tysiącleciu p.n.e. Kultury Amfor Kulistych. Woda jest najsilniejszym żywiołem, dlatego nasi pra-przodkowie tak ją czcili. Niosła i zabierała życie utrwalając te fakty w wierzeniach. Jej szukały ludy z terenów Persji i Niziny Turańskiej, jeszcze wcześniej przemierzając suchy przestwór oceanu: stepy nad Morzem Kaspijskim, Azowskim, Czarnym, góry Pontyjskie w Anatolii, Armenii i Gruzji (Tbilissi), Kaukaz i Krym, rzeki starożytny Termodont i Halys, Wołgę, Don, Doniec, Dniestr, Dniepr i Prut.

From this place also come the older artifacts of the proto-secular Caucasian-ultra-vernacular culture of the VI millennium BC. It was the one who led to the rise here in the fourth millennium BC the Globular Amphor Culture. Water is the strongest element, that’s why our great ancestors worshiped it (Her) so much. She carried and took life, fixing these facts in beliefs. It was the people of Persia and the Turan Plain, who had previously traveled through the dry ocean: the Caspian, Azov, Black, Pontus Mountains in Anatolia, Armenia and Georgia (Tbilissi), Caucasus and Crimea, ancient Thermodont and Halys, Volga, Don, Donets, Dnepr and Prut.

***

Almost the whole area Kujaw been flooded or waterlogged areas except plateaus and elevations, where already ten thousand years ago settled the first inhabitants Kujaw. In the district of Inowrocław in Modliborzyce River valley Tążyna, they found the oldest human remains of representatives of the Corded Ware culture from 3300 r. BC At the same time many kuyavian tombs still existing today were built of Amphora culture funnel-shaped, called “Polish pyramids”, which formerly consisted of up to 150 meters long. On one of them in Wietrzychowice in Włocławek County, a few kilometers from the source Noteć in Bogołomia and near river Zgłowiączka one discovered water totems, because there was a revered aquatic cult.

***

Na Wysoczyźnie Inowrocławskiej intensywnie rozwijała się grupa mątewska kultury przeworskiej i w jej ramach powstało protomiasto Askaukalis zaznaczone na mapie Ptolemeusza u przeprawy przez Noteć.

Wraz z licznymi osiedlami wyspecjalizowanymi w obróbce rzemieślniczej rogu, soli, bursztynu, szkła i innych produktów zajmowało m.in.obszar dzisiejszego Inowrocławia z centrum handlowym i sakralnym w Kruszy Zamkowej. Na jego terenie i w okolicach istniały sanktuaria, gdyż życie religijne i rytuały były bardzo rozwinięte u mieszkańców tej pradawnej metropolii. Askaukalis położone było na wysokim wysadzie solnym, na którym zbudowano Inowrocław, otoczonym przez wody Noteci, Gopła i doliny mniejszych rzek, było jak wyspa na tym polskim morzu – mare polonorum Ptolemeusza. Na jednej z wysp Gopła powstała kolebka Polski – legendarna Kruszwica, a na łachach (wyspach) Noteci miasta Pakość, Łabiszyn i Nakło.

Wody zaczęły powoli opadać i od czasów Ptolemeusza do 1810 roku wody Gopła opaść mogły o 3,3 metra.

Królowie budowali na Kujawach groble, aby móc przemieszczać swe wojska do obrony. Jednak pierwsze prace melioracyjne na Noteci wykonywano dopiero w XVIII wieku. W 1806 roku ruszyły jeszcze bardziej intensywne prace melioracyjne na tej dzikiej rzece i dawniej świętej rzece, gdyż czczono tu bóstwa wodne. Mimo pierwszych wysiłków odwodnieniowych, w 1811 roku Noteć była nadal pozostawiona, jak pisał w tymże roku Surowiecki – “pierwiastkowej swej dzikości”. Powódź z 1855 roku sięgała ponad 10 kilometrów wgłąb lądu po wieś Konary i Papros na wschodzie, drogą doliny Bachorza i dalej jeszcze w jej głąb w kierunku Wisły. Tuż przy dzisiejszej granicy Inowrocławia rozlała się w jarze w między Jarontami a Miechowicami wlewając się do strumienia, rozlewającego się aż po wieś Komaszyce, możliwie że zwanej ówcześnie Komarzyce, już na wschód od Inowrocławia, do niegdysiejszego Kanału Balczewo / Fryderyka, łączącego się przez Kanał Parchański z Tążyną i Wisłą. Po zakończeniu prac melioracyjnych w latach 80. XIX wieku koryto Noteci zostało uregulowane, a wiele terenów odwodnionych, choć nadal pozostały do dziś stare, dzikie meandry wśród nadnoteckich łąk.

Szeroka dolina Starej Noteci blisko Jeżewic – dawny teren powiatu inowrocławskiego, dziś żnińskiego, obszar osuszony podczas prac melioracyjnych w XIX, kontynuowanych w XX wieku (fot. A. L. Janowski).