Podziemna działalność polityczna i zbrojna w latach 1945 – 1956

Polityczne i zbrojne podziemie w Polsce ma swoją genezę w czasach okupacji hitlerowskiej. Należało ono do działalności partii obozu londyńskiego, wtedy jego istnienie związane było z walką o niepodległość. Niemniej już wtedy przygotowywało się do generalnej rozprawy z skrzydłem lewicy społecznej. Po zrzuceniu jarzma niemieckiego przez Polskę, emigracyjny rząd londyński głosił hasło

„walki o powrót do kształtu terytorialnego i ustrojowego przedwojennej Polski, o „przywrócenie niepodległości kraju”, (…) okupowanego przez ZSRR”.

Warunkami do porzucenia podziemia była ogłaszana amnestia w 1945 i 1947 r. Wielu spośród tych, którzy zdecydowali się ujawnić, spotkało się z represjami. Większości pozostałych przyszło toczyć bratobójczą walkę.

W wielu przypadkach o przynależności do nielegalnej organizacji czy oddziału zbrojnego w województwie pomorskim (bydgoskim) nie decydowały czynniki polityczne. „Często członkowie podziemia politycznego uzasadniali później swoją działalność strachem przed przywódcami z okresu okupacji, przysięgą żołnierską czy też niskim stopniem uświadomienia społecznego i politycznego.” Dla drugich zmuszonych z różnych powodów przebywać w ukryciu partyzantka stanowiła jedyną ucieczkę. „Niektórzy sądzili, że są apolityczni, inni (…) – szukali tylko pieniędzy, bądź tytułów.”  Jednak obok tych ludzi działali zdecydowani i świadomi przeciwnicy władzy ludowej.

Oprócz kierowniczej kadry największych organizacji, należały do nich organizacje nie podporządkowane, ale ideowo związane z bądź z AK-WiN, bądź z SN czy NSZ. W ślad za frontem przybywało sporo przesiedleńców z byłej Generalnej Guberni, ze wschodnich i centralnych rejonów Polski, wśród nich wielu członków AK, nalegających wobec miejscowych działaczy AK na kontynuowanie konspiracyjnej działalności, do czego mieli na tym nowym terenie odpowiednie warunki (anonimowość, słabo zorganizowane służby bezpieczeństwa i w taki też sposób ogarnięty teren siatką grup podziemia). Wśród czterystu dziewięćdziesięciu młodzieżowych organizacji konspiracyjnych rozpoznanych przez Henryka Pająka w publikacji Konspiracja młodzieży szkolnej 1945-1956, sześćdziesiąt z nich (13.5 %) działało w województwie pomorskim (bydgoskim).

Podział i zabarwienie polityczne grup podziemia w powiecie inowrocławskim

Od 1945 roku na terenie Inowrocławia i powiatu inowrocławskiego działały w podziemiu nielegalne oddziały zbrojne, podziemne organizacje polityczne i grupy przestępczo-rabunkowe. Pierwsze wyżej wymienione wywodziły się lub były związane z Armią Krajową (AK), Wolnością i Niepodległością (WiN) oraz Narodowymi Siłami Zbrojnymi (NSZ). Występujące w Inowrocławiu w latach 1945 – 1949 orientowały się po jednym przypadku ku AK i NSZ, a w pozostałym terenie powiatu: cztery ku AK i po jednym ku NSZ i innej. Wśród grup AK znajdował się Oddział „Madaja”, „Wilka” i „Iskry”, a jeden z oddziałów AK/NSZ działał w lesie pod Radojewicami, w pobliżu Karczyna. Ponadto oddział „Armii Krajowej” (oznaczony w źródle mianem organizacji) posiadał podłoże polityczne, dokonując przestępstw na instytucjach i urzędach państwowych, funkcjonariuszach MO i Urzędu Bezpieczeństwa. Również zabarwieniem poakowskim charakteryzowało się ugrupowanie „Kamińskiego”, wykorzystujące nazwy „Organizacja AK”, „Organizacja dywersyjna” i „Organizacja NSZ”.

Działające w powiecie grupy przestępczo-rabunkowe, charakteryzowały się brakiem określonego podłoża politycznego. W porównaniu z oddziałami zbrojnymi podziemia występowała granica, wyznaczona przez działalność czysto – bądź częściowo – przestępczo-rabunkową. Podobna sytuacja występowała w odniesieniu do organizacji „Wolność dla Ludu Polskiego”, która mimo celów politycznych – antykomunistycznych, dokonywała brutalne rozboje o podłożu rabunkowym do czasu szybkiego jej ujęcia. W niektórych przypadkach, grupa „Bąk” – Jana Bąkowskiego, jedynie podszywała się pod AK.

W powiecie działały także organizacje podziemne. W Inowrocławiu wyróżniono po jednej zorientowanej politycznie ku AK, WiN i NSZ, a w samym terenie powiatu po jednej z AK i NSZ. Sześć organizacji posiadało określone zabarwienie polityczne. Wyróżnia się trzykrotnie – antykomunistyczne, w jednym przypadku przeciwko Polsce Ludowej i Związkowi Radzieckiemu, a w drugim również anty-radzieckie, a ponadto wyszczególniono jedną o postawie walki z ustrojem Polski Ludowej. W Kruszwicy, Inowrocławiu i Gniewkowie, działało „Stronnictwo Narodowe” oparte na ideologii Romana Dmowskiego (pod ideowym przewodnictwem stronnictwa o tej samej nazwie), znane także pod nazwą „Podziemny Związek Młodzieży Wielkopolskiej” i określone [przez funkcjonariuszy UB] jako typu faszystowskiego. Zabarwienie polityczne AK posiadała „Młodzieżowa Armia Krajowa Nadzieja” – „M.A.K.” z Mątew w Inowrocławiu. Wśród dziewięciu grup brakowało określonego zabarwienia politycznego, przy czym w dwóch przypadkach zaznacza się ogólny jego brak, odnośnie czterech w ich charakterystykach zupełnie brak tego rodzaju informacji, w trzech określone zostało jedynie jako anty-komunistyczne oraz dwukrotnie wrogie ustrojowi Polski Ludowej. Występowały też organizacje konspiracyjne, o których brak Autorowi szerszych informacji, poza ich nazwą, nazwiskami dowódców, rokiem działania i liczbą członków, dotyczy to młodzieżowej organizacji „Katyń” i „Mafia” – również klerykalna, oraz „Błyskawicy” i „Wolności i Niezawisłości”. Poza tym w podziemiu działo wspomniane wyżej tajne koło PSL.

Źródło:

Adam Janowski “Społeczeństwo powiatu inowrocławskiego w latach 1939 -1956”, UMK, Toruń 2005 r.