In the ancient grove with tremendous oaks and acacia lanes like from fairy tale upon a river that once fell into Channel River the pre-historic symbol of Poland – the eagle found here its place and nest for rebirth like a phoenix from the ashes. 

To prastary gaj z baśniową aleją akacjową,

widokiem lekko budzącą wyobrażenie postrachu,

ukryty w niemal zapomnianym zakątku kujawskiej krainy,

obok cichutko przepływającego strumienia o antycznej nazwie,

wspominanej w Starym Testamencie i nieopodal cypla,

mieniącej się w gorącym słońcu, tafli jeziora polodowcowego,

którego rdzeniem jest rzeka, Noteć.

*

Jeśli porównałbyś Ziemię do owocu,

rzeka jest jej sokiem.

Jeśli będziemy go zanieczyszczać i niszczyć,

zepsujemy cały owoc i będzie on gnić lub usychać.

Ziemia odradza się i potrafi przyjąć nową kulturę i nowy kształt,

lecz tak jak naród bez tożsamości, historii i bez swojej kultury przestaje istnieć,

tak przyroda zunifikowana, skanalizowana, monokulturowa i modelowa,

staje się niskiej wartości zuniformizowanym produktem lub plantacją,

surową masą handlową – a my będziemy na Jej podobieństwo.

**

Jeśli byś porównał Ziemię do swojego ciała,

rzeka jest jej krwią.

Jeśli będziesz ją kalać,

zaczniesz chorować.

*

Rzeka jest jak symbol,

jak dbamy o rzekę, tacy będziemy.

Jacy jesteśmy, tak odnosimy się do innych

i tak inni będą dbać o miejsce, w którym żyjemy.

W jakim stanie będzie to miejsce, tak wpłynie to na nas.

I tak nasz świat się zamyka, tu, na naszym podwórku,

w naszym regionie, w Polsce, Europie i na Ziemi.

Jesteśmy Jej częścią,

bo wszyscy się w pewien sposób łączymy.

***

Gdy z terenu Szwecji i Finlandii nadciągnęły loby lądolodu,

tam gdzie dziś Wisła płynie w kierunku Gdańska, a Odra do Szczecina,

w pewnym oddaleniu od jego czoła powstała Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka.

Zaczyna się od Kotliny Płockiej obejmującej między innymi

Pojezierze Gostynińskie i Obniżenie czyli Błota Rakutowskie.

Wypełniające ją wody Wisły łączyły się Notecią [1],

Wartą, Rhin i Hawelą, która wpadała do Łaby [2].

Zasilały je olbrzymie masy wód roztopowych z lądolodu.

*

Z wodami wielkiej rzeki, łączyły się także z kierunku wschodniego

Drwęca, Biebrza, Niemen oraz jego dopływ Mereczanka, Dźwina, Narew i Bug [i Brda – dopis Autora] [3].

Przynajmniej te dwie ostatnie łączyły się z Łabą w czasie zlodowacenia

zarówno podczas fazy pomorskiej poprzez Pradolinę Toruńsko-Eberswaldzką

jak i w fazie poznańskiej – od 17.870 lat temu – przez Pradolinę Warszawsko-Berlińską.[4]

**

Wody wypływające z okolic dzisiejszego Brześcia (Brest Litevski), Mińska

i Bramy Smoleńskiej, czyli przesmyku między Dźwiną a Dnieprem,

łączyły się z dzisiejszą Wisłą i dalej płynęły korytem Łaby, dziś sięgającym do okolic Hamburga.

**

Co więcej, Łaba tamowana od północy przez czoło lądolodu,

zataczała swój bieg w miejscu dzisiejszego Morza Północnego

i tam łączyła się z Wezerą, Renem, a następnie na obszarze Kanału La Manche

– z Sommą, Tamizą, Solent i Sekwaną. [5]

***

Mianowicie na wskutek drugiego stadium zlodowacenia Wisły poziom oceanu obniżył się o więcej niż o 100 metrów. A 20.000 lat temu – w maksymalnym zasięgu glacjalnym Ziemi, poziom ten był niższy o 120 metrów. Ocean Atlantycki został oddzielony antykliną Wealda-Artoisa od Zatoki Południowej, czyli południowej części Morza Północnego. W efekcie, teren Wielkiej Brytanii był połączony lądem z resztą Europy, a Tamiza, kompleks rzek Renu – Mozy oraz rzeki bałtyckie płynęły do Morza Północnego. [6]

**

Wielka rzeka kończyła swój bieg dopiero w toni Oceanu Atlantyckiego ok. 600 km na zachód od francuskiego Brest – czyli Brześcia, z obszarem depozytowym utworzonym przez wszystkie brzegi Morza Celtyckiego i głęboką deltę w Celtyckim stożku podmorskim, za Celtycką krawędzią kontynentalną i tarasem Meriadzek, u podnóża kanionów Shamrock (podobnie jak nazwa trójlistnej koniczyny – symbolu Irlandii) i Black-Mud. Proste kanały podobne do Blackmud mają tu od 3 do 5 km szerokości, 45 km długości i zbocza o głębokości od 30 do 200 m. i przez nie wielka rzeka, nazywana w literaturze le Manche lub Channel River, dostarczała do delty i stożka podmorskiego piaski i muły na pośrednim stoku kontynentalnym na głębokości od 4100 do 4650 m [7]. 

Tymczasem w północno-zachodniej Polsce, po okresie maksymalnego zasięgu czoła lądolodu w fazie pomorskiej zlodowacenia Wisły, wyznaczonego badaniami radiowęglowymi na 16.270 lat temu, pod wpływem ocieplenia klimatu w końcu plejstocenu – w tzw. dyluwium, czyli potopie, wody wielkiej rzeki wypływały z topniejącego lądolodu i w wielkiej masie niosły głazy, żwiry i piaski. [8].

*

Przykładowo różne osady tarasów i pradolin w Basenie Toruńskim, w tym w Pradolinie Noteci w powiecie inowrocławskim w gminie Złotniki Kujawskie i blisko Łabiszyna – w gminie Żnin, są datowane na okres od 16 do 13,5 tys. lat temu [9]

Po kolejnych ociepleniach klimatu i topnieniu lądolodu poziom oceanu podniósł się. W efekcie powstało m.in. Morze Bałtyckie, Morze Północne i Kanał La Manche.

 Powrót warunków morskich nastąpił ok. 9538 lat temu, a zasolenie wód południowej części Morza Północnego – ok. 7038 lat temu. [10] Również osady sedymentacyjne – piaski i muły odkładały się do okresu sprzed ok. 7020 lat temu, tj. od pełnej żeglowności przez Morze Północne i połączenia z Oceanem Atlantyckim. [11]

Należy, mimo wszystko, zaznaczyć, że ocieplenia i ochłodzenia klimatu są procesami naturalnymi i przykładowo dwieście milionów lat temu panowały tak gorące warunki klimatyczne, że niemal cała Ziemia spowita była oceanem, po czym nadchodziły okresy ochłodzenia i znowu ocieplenia.

Co więcej, aktualne amplitudy temperatur są tylko lekko wyższe niż te, które miały miejsce ok. 7.000 czy 9.000 lat temu. [12]

**

Tu, gdzie sięgało i hen jeszcze dalej w kierunku na północ i zachód – przepastne, starożytne Mare Polonorum, rosną symbole Słowian – dęby o obwodzie dochodzącym do pięciu i nawet sześciu metrów mierzonych na wysokości 1,3 m. W ich otoczeniu, w koronach wysokich drzew lasu sosnowego jeszcze do minionego roku gniazdowały orły a aktualnie przeniosły się kilkanaście kilometrów w kierunku na południe nad Jezioro Trlag, czyli jezioro Pakoskie Południowe.

***

Orzeł – prastary symbol Polan, ale i ludów, z których się wywodzą.

Pradawne ludy, których jesteśmy częścią, poprzez wspólną krew

i ich historie opowiadane i odgrywane od stuleci przez najznakomitsze opery,

przypominają nam kim jesteśmy, skąd przybyliśmy i dokąd idziemy.

*

Odwieczną drogą zawsze były rzeki oraz jeziora

prowadziły one pośród innych do świętych gajów i uroczysk,

sanktuariów oraz późniejszych dworskich parków.

Tam odnajdziesz Starodrzewy dębów, klonów, grabów, wiązów i innych drzew,

pięknych niczym z baśni, a są na wyciągnięcie Twojej ręki. 🙂

Tekst i Fot. © Adam Lech Janowski

28 marca – 20 kwietnia 2020 r.

Źródła – bibliografia:

[1] Studia nad regionalizacją fizycznogeograficzną Polski pod red. M. Kistowskiego, U. Mygi-Piątek, J. Solona, Prace Geograficzne nr 266, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego, Polska Akademia Nauk, Warszawa 2018, s. 70-72.

[2] R. Galon, Morphology of the Noteć – Warta (or Toruń – Eberswalde) ice marginal streamway, Prace Geologiczne nr 29, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1961, s. 121.

[3] S. Kozarski, Deglacjacja północno-zachodniej Polski: Warunki środowiska i transformacja geosystemu (-20 Ka ->10 Ka Bp), Dokumentacja Geograficzna 1, Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii I Przestrzennego Zagospodarowania, Wydawnictwo Continuo, Wrocław 1995.

[4] W. Wysota, P. Molewski, R. J. Sokołowski, Dynamika lobu Wisły podczas ostatniego zlodowacenia w świetle nowychbadań (Vistula ice lobe dynamics during the last glaciation in the light of newinvestigations), University of Gdansk, Landform Analysis, Vol. 9: 2008, Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich, Poznań 2008 r., s. 264-265.

[5] G. Lericolais, Evolution du fleuve Manche depuis l’oligocène : stratigraphie et géomorphologie d’une plateforme continentale en régime périglaciaire, Thèse Présentée A L’université Bordeaux 1 par Pour Obtenir Le grade de docteur spécialité : Géologie Marin, Université Bordeaux I, Bordeaux 1997, s. 28.; G. Lericolais, Quand la Manche était un fleuve, 30.11.1999, Pour La Science N° 356.

[6] G. Lericolais, Evolution du fleuve Manche (…), s. 3, 24; G. Lericolais, Quand la Manche (…).

[7] S. Zaragosi, R. Le Suave, J.F. Bourillet et al The deep-sea Armorican depositional system (Bay of Biscay), a multiple source, ramp model, Geo-MArine Letters (2001) 20: 219-232, Université de Bordeaux; Talence (et) Laboratoire Envrennements Sédimentaires, Plouzané (et) Centre Hydrographie, Brest, 2001, s. 221, 223.

[8] S. Kozarski, ibidem.

[9] P. Weckwerth Landform Analysis, Vol. 14, Evolution of the Toruń Basin in the Late Weichselian, Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich, Poznań 2010 r., s. 60.

[10] G. Lericolais, Evolution du fleuve Manche (…), s. 24.

[11] S. Zaragosi, R. Le Suave, J.F. Bourillet et al, ibidem, s. 230.

[12] S. A. Marcott, J. D. Shakun, P. U. Clark et al., A Reconstruction of Regional and Global Temperature for the Past 11,300 Years, Science nr 339 (2013), Nowy Jork, 8.03.2013 r., s. 1198 – 2001.。